Sevgili okur,
Kokulu suyunuz hayırlı olsun. Koku iki yıldır vardı da kokusu yeni çıkıyor. Türk Dil Kurumu Sözlüğünde koku; nesnelerden yayılan küçücük zerrelerin burun zarı üzerindeki özel sinirlerde uyandırdığı duygu olarak tarif edilmiş. Kokunun bir anlamı da; güzel kokmak için sürülen esans.

Kokulu suyunuz hayırlı olsun cümlesi eksik bir cümle. Doğrusu: Petrol kokulu suyunuz hayırlı olsun. (Hürriyet gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Ahmet Hakan’ı hatırladım. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar’ın katıldığı canlı yayında, Gabar’dan çıkarılan bir kavanozdaki ham petrolü kokladığı anı diyorum. Karaman’dan petrol kokulu içme suyu gönderilse onu da koklar mı?)

Ramazan süresince mübarek ayın havasına ve ruhuna uygun yazılar yazmayı planlamıştım. Maalesef olmadı. Bir su krizi patladı; konuyla ilgili olarak peş peşe üç uzun yazı yazdım. 20 yılda Karaman’a 20 kez ancak gelmişimdir. Karaman şehir şebekesinden 20 yılda bir yudum su içmedim. Bununla birlikte Karaman’ın içme suyuna ilişkin 100 sayfalık bir kitap oluşturacak kadar çok yazı yazdım.

Karaman’ın su sorunu yeni bir olay değil. Yeni olay, Sağlık Müdürlüğünün yaptığı açıklama ile ortaya çıkan durumdur.

Sağlık Müdürlüğü duyurusunun birçok kişi için anlaşılması güç bir metin olduğunu söyleyebilirim. OECD'ye göre, Türkiye'nin yüzde 40'ı kendi dilinden okuduğunu anlama yeteneğine sahip değil. Bir de uzun ve teknik içerikli metin olursa bu oranı varın siz hesaplayın.

Sağlık Müdürlüğünün sitesinde paylaştığı duyuru metninin özü;

1-Karaman’ın içme suyunda “petrol hidrokarbonları”na rastlandı.

2-Bu madde zararlı. Bu nedenle Karaman’ın içme suyu, yönetmelikte belirtilen şartlara göre uygun değil.

3-İçme suyu, gıda hazırlığı (yemek, çay vb.) veya ağız hijyeni için kesinlikle kullanılmayacak.

4-Yani su içilmeyecek. Arabaşı, ekmek çay, kahve yapılırken kullanılmayacak. İftar veya sahur için hazırlayacağınız yemeklerinize, hoşaflarınıza da musluk suyu yasak.

5-Musluk suyuyla ağzınızı yıkamak, diş fırçalamak yok. Abdest de alamazsınız. (Etiyopya gibi Afrika kıtası başta olmak üzere dünyanın bazı geri bıraktırılmış yoksul ülkelerinin beş yıldızlı otellerinde lavaboların üzerinde iri puntolarla yazılmış “İçmeyiniz, diş fırçalamayınız” uyarı yazıları gördüm. Oteller, odaya bu ihtiyaçlar için yeterince su bırakıyordu.)
Sağlık Müdürlüğü tahareti yazmamış. Sağlıkta ayıp olmaz. Ağız temizliğinde kullanamadığınız suyu taharette de kullanamazsınız.

6-Analiz sonuçları normale dönünceye kadar su sadece genel temizlik ve hijyen amacıyla kullanılabilecek. Yani apartmanınızın temizliğini yaptırıp arabanızı yıkatabilirsiniz.

7-Her gün su örneği alınacak. Ankara Ulusal Halk Sağlığı Referans Laboratuvarı’na gönderilecek.
(Bu laboratuvar, Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğüne bağlı. Eski adıyla Hıfzıssıhha. Bu laboratuvarın görevini merak edenler için kısa not: Toplumsal hastalıkların kontrolü, salgınların önlenmesi ve izlenmesi için gerekli analizleri yapan, mikrobiyoloji, biyokimya ve su analizleri konularında koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetleri kapsamında laboratuvar hizmeti veren birim. Bakkal terazisiyle iş yapan bir birim değil. Uluslararası standartlarda yapılandırıldılar.)

8-Su temiz çıkıncaya kadar analizlere devam edilecek.

9-Vatandaşlar analiz süreçleri ile ilgili bilgilendirilecek.

Sağlık Müdürlüğünün metninin daha iyi anlaşılması için madde madde açıklamaya çalıştım. Açıklamada; yadırgadığım, anlam veremediğim bir cümleyi burada dikkatinize sunmak istiyorum: “Vatandaşlarımızdan gelen şikayetlere istinaden…”

Sağlık Müdürlüğü bu cümleyi yazma gereğini niye duymuş olabilir? Vatandaşların şikayeti son birkaç günde mi ortaya çıktı? Sağlık Müdürlüğünün asli görevlerinden biri içme suyu denetimidir. Bu güne kadar bu denetimler yapıldı mı, yapılmadı mı? Vatandaş şikayeti ne demek? Karaman’da yaşamıyorlar mı? Su içmiyorlar mı? Kontroller şikayete bağlı olmaz. Veya “Şikayet olduğu için kontrol etmek zorunda kaldık. Şikayet olmasaydı buna gerek duymazdık” demek mi istenmiş?

Sağlık Müdürlüğü ilk duyurunun ardından sessizliğe büründü. Hani vatandaşlar analiz süreçleri ile ilgili bilgilendirilecekti? Duyuru 11 Mart’ta yapıldı. Bugün 14 Mart. Yeni duyuru gelmedi.

Hastanede hizmetler yürümüyor diye hastane başhekiminin odasına baskına giden iktidar partisinin il başkanı bağıra bağıra gelen su krizinin kokusunu alamadı mı? Sağlık Müdürlüğüne giden şikayetler kendilerine gelmedi mi? Hastaneye gitmeyi bilen biri belediyenin yolunu bilmiyor mu? Su krizi hastaneden randevu almak kadar önemli değil mi? “Gazeteciler parayla haber yapıyor” imasıyla beni para karşılığı haber yapan ahlaksızlarla aynı çirkef çukuruna iteklemeye kalkışan kişi, yeni ekiple aynı göreve seçilmedi mi? Bana özür borcu var. Ahirette tahsil edeceğimi bildiğim epey yüklü bir alacağım var. Yaptığı açıklamaya hiç girmiyorum. İşin içinden çıkılmaz. Açıklaması daha önceki gibi, yazım kurallarından uzak ve bozuk cümlelerle dolu. İçeriği de bana göre boş veya çok yetersiz. “Halkımızın sağlığını riske atacak hiçbir duruma müsamaha (hoşgörü, göz yumma, görmezden gelme) göstermeyeceğiz” demiş? Hani su? Tehlike ortadan kalktı mı? “Yetkililerden şeffaf ve tatmin edici bir açıklama bekliyormuş.” Yetkililer dediği kimler? Vatandaş da bekliyor.

Ya iktidar milletvekilleri? Selman Oğuzhan Eser, Osman Sağlam, neredesiniz? Suda petrol bileşenleri değil, bir altın damarı bulundu diye haber alsaydınız, iki saat sonra soluğu Karaman’da almaz mıydınız? Güzel işlerin sahibi çok olur. Sorun olan yerde “abalı”dan başkasını göremezsiniz. CHP’li vekilin adını bile yazmak istemiyorum, ondan umudu keseli yıllar oldu.

Tarih: 28 Kasım 2024. KMÜ kampüsünde düzenlenen “Beylikten Günümüze Karaman” temalı I. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Sempozyumu’nun açılışına davet aldığım için Karaman’daydım. Sempozyumdaki ilk konuşmacılardan biriydim. Bazı eleştirilerim oldu. Bunlardan biri de Karaman’ın içme suyu sorunuydu.

KMÜ Uygulamalı Bilimler Fakültesi Dekanı, Yeni Medya ve İletişim Bölümü Başkanı Prof. Dr. Ali CAN hocam hatırlattı. O günkü konuşmamda “Karaman’ın suyunun mazot koktuğu yönünde şikayetlerin ayyuka çıktığını belirterek, “Bugüne kadar hiçbir yetkili bu konuya açıklık getirmedi. Basın mensupları konuyu manşetlerine taşımadılar. Karaman’ın sorunlarına kayıtsız kalınıyor” dedim. Belediyenin ve Sağlık Müdürlüğünün açıklama yapması gerektiğini de dile getirdiğimi hatırlıyorum. Sempozyum notlarından bulunabilir. Sağlık İl Müdürlüğü veya belediye yetkilileri konuşmamı ciddiye alsaydı, durum bu noktaya gelmezdi.

Karaman Belediyesi veya bazı fanatikler her eleştiriyi başkana yapılmış saldırı olarak görmeyi benimsemiş. Eleştiri kültüründen uzak olmanın doğal sonucu. Kınamıyorum. Herkes karakterinin, bilgisinin ve görgüsünün gereğini yapar. Belediye ile ilgili yazı yazmayı bıraktım. Seçim bitti, bir daha yazmadım. Oysa yazılacak neler var neler…

Karaman halkı, demokratik hakkını kullandı, belediye başkanını, meclis üyelerini seçti. Seçmeyi bilen, talep ve şikayetlerini iletmeyi de bilir. İsteyen petrollü suyu da içebilir. Ben radyasyonlu çay içerken poz veren bakan görmüş adamım. Siz Karaman’ın kokulu, sağlık için tehlikeli suyunu içtiniz diye şaşıracak değilim.

Su konusunda yüzlerce kişi aradı. “Sular mazot kokuyor, içemiyoruz” diye şikayetlerini bildirdiler. Sondajlarla ilgili arayanlar bile oldu. “Akçalı işlere bulaşmam” dedim. Karaman’la ilgili en iyi bildiğim ve onlarca kez yazdığım su konusunu Karaman’ın ünlü köşe yazarlarına havale ettim. Onların neler yazdıklarından haberdar değilim.

Sudan şikayet edenleri dinledikçe çocukluğumda çokça duyduğum bir söz hep dilimin ucuna geldi ama kimseye yüksek sesle ifade etmedim. Sizin de bildiğiniz bir söz: Buldun da bunuyon mu? Suyunuz Türkiye’nin en ucuz suyu değil miydi? Daha düne kadar bununla övünmüyor muydunuz?

İngiliz aristokratlara atfedilen bir söz vardır: Ucuz mal alacak kadar zengin değilim. Bizim de bir atasözümüz var: Ucuz etin yahnisi yavan olur.

1-Karaman’da su krizinin boyutunun farkında olmayan ne çok kişi varmış. Sağlık Müdürlüğü suyu sadece genel temizlik için kullanın, başka şekilde kullanılması uygun değil demiş. Algı operasyonu diyenler var.

2-Karaman halkı gerçekten tehlikenin farkında mı? Karaman Arşiv whatsapp grubunu bilmeyeniniz yoktur. 15 bine yakın takipçisi var. Su sorununu içeren iki yazımı paylaştılar. Okuyan sayısı, yazıya verdiğim emeğin binde biri değil. Bir arabaşı çorbası veya çimen ekmek fotoğrafı paylaşılsaydı yüz kattan fazla beğeni ve yorum alırdı. Maalesef büyük çoğunluk olayın vahametini kavramış değil.

3-“Ağla Karaman Ağla/ Şehir İçme Suyundan Abdest Bile Alamayacaksınız” başlıklı ilk yazımda belirttiğim bir cümleyi bir kez daha dikkatlerinize sunuyorum:

“Beyler, ekmeğin, suyun, toprağın ve havanın partisi olmaz. Bu işlerde particilik, yandaşlık işi çözümsüz kılar, ayağınızı bağlar.”
Bu işler bilgi, teknik, beceri ve donanım ister. Elbette siyasetin işidir ama particiliğin ve partili fanatiklerin malzemesi olamazlar.

Belediyeden açıklama geldi. Benim yazdığım gerekçeyi öne sürdüler. “Belediye Açıklama Yapacakmış” başlıklı yazımın şu paragrafını okuyun, sonra Karaman Belediye Başkanlığının basın açıklamasıyla karşılaştırın.

“Karaman Belediyesi adına açıklamanın kim tarafından ya da nasıl yapılacağı henüz netlik kazanmazken, açıklamanın “Daha önce baraja su sağlayan dere kurumuş. Mevsim gereği su gelmeye başlamış. O dereye mazot karıştığı ya da sabotaj şüphesi” içerikli olacağını tahmin ediyorum.”

Belediye Başkanı halkın karşısına çıkmadı, gecenin bir vaktinde yazılı açıklama yapıldı. Açıklamada suya erişim konusunda tek kelime yok. Tehlikenin sona erip ermediği bile belirtilmemiş. Vatandaş suyu kullanacak mı kullanmayacak mı? Bunun yanıtı nerede?

İlk yazımda vurgulamıştım: “Karaman’ın su sorunu belediyeye bırakılamayacak kadar ciddidir.”

Valilik, Özel İdare, DSİ, siyasi partilerin il temsilcileri, konuyla bağlantılı kişi ve kuruluşlar bir araya gelmeli, ülkemizde yoksa başka ülkelerden su konusunda uzman firmalarla temas kurularak teknik destek alınmalı.

Vatandaşın suyla ilgili eleştirilerini “algı operasyonu, maksatlı” diyerek olayı çarpıtmanın, mevcut krizi gölgelemeye, basitleştirmeye hatta sulandırmaya çalışmanın kimseye faydası olmaz. Karaman, tüm projelerini ötelemeli, önceliği içme suyu sorununun çözümüne vermeli.

Öyle çok boşluk ve soru var ki; şimdilik şunlarla yetinelim:

1- Karaman’da yaşlı sayısı nüfusun yüzde 13,3’üne ulaşmış. 65 yaş ve üzeri yaşlı sayısı 35 bin 135 kişiymiş. Bu kişilerin büyük bölümü damacana suya erişim imkanından uzak. Büyük bölümü sipariş etmeyi de bilmez, almayı da. Bugüne kadar evine damacana su girmemiş yüzlerce aile var. Ayrıca su kriziyle birlikte damacana su sıkıntısı yaşandığını bildirdiler. Vatandaş hücum etmiş. Haklılar. Bunların sorumluluğu, vebali kimlerin? Su içmeyin, kullanmayın demekle iş bitmiyor. İhtiyaçların karşılanması gerekiyor.

2- Halkın temiz su umuduyla kilometrelerce giderek uzun kuyruklar oluşturduğu kaynak, kuyu veya şebeke sularının tahlilleri de acilen yapılıp, analiz sonuçlarının paylaşılması gerekir.

KMÜ tarafından 25 farklı merkezde bulunan kaynak, kuyu, şebeke, arıtma ve gölet sularıyla ilgili bir araştırma yapılmış. Projeyi yürüten Prof. Dr. Fevzi Kılıçel, sonucu şöyle özetlemiş:

“Belirtilen elementlerin fazla olması toksik etki yapmaz. Fakat aşırı sertlik oluşturması bakımından içilmesinin ve kullanılmasının uygun olmayacağını düşünüyoruz.”
Her ihmalin faturası ağır olur. Halk sağlığıyla ilgili konularda ihmal ciddi suçtur.

3-Çay ocakları, pastaneler, lokantalar, toplu beslenme yerleri, okullar, yurtlar, gıda üretim merkezleri temiz ve kullanılabilir su ihtiyaçlarını nereden karşılıyor? Bunlar için hangi çareler bulundu, su denetimi yapılıyor mu?

4-Aynı sorunun yaşanmaması için hangi önlemler planlanıyor?

5-Halkın mağduriyeti tazmin edilecek mi?

Karaman’ın su krizi ulusal basında gündeme geldi. Tüm kanallarda bir ajansın haberi dikkate alınmış. Haber abartılmadı, “dehşet, facia, halk panikte” vb. ifadeler kullanılmadı. Hiçbir kanalda “Karaman’ın MHP’li Belediyesi” tanımlamasını duymadık. Haber düz, basit ve rutinmiş gibi yansıtıldı.

Bunlara rağmen birileri su krizini unutup, “Konya’nın ilçesi Karaman” cümlelerine takılmış. Gözünüzün önünde hayati bir konu varken, “Karaman vilayettir, bunu öğrenin” demenin ne yeri ne sırası. Üç gün önceki “Belediye Açıklama Yapacakmış” başlıklı yazımda neler yazmışım:

“Ulusal medya ve tv kanallarının haber bültenleri Karaman’daki su krizini neden önemli haberler arasında kullanmıyor?” diye soran okuyucularım oldu. Karaman’ın 236 bin nüfuslu bir il olduğunu bilmediklerinden, Karaman’ı Konya’nın kırsalda bir beldesi zannettiklerinden olabilir mi?”

Karaman Konya’nın bir beldesi olsaydı, bugünkünden daha mı iyi yoksa daha mı kötü olurdu? Konya’yı gezmenizi öneririm.

Bir Teşekkür: Karaman’daki su krizinin ardından öncülüğünü Avukat Hüseyin Mutlu’nun yaptığı bir grup avukat, Cumhuriyet Başsavcılığı’na şikayet dilekçesi sunmuş. Mutlu’nun konuyla ilgili paylaşımından bir bölüm:

RE'SEN SORUŞTURMA BAŞLATILMAMASI ÜZERİNE BUGÜN SABAH İTİBARİYLE MÜRACATTA BULUNULMUŞTUR.

İnsan canı her şeyin üstünde olup; Av. Hüseyin MUTLU, İsmail KIZIK, Av. Bilal USLU, Av. Şakir EKİNCİ, Av. Hikmet OĞUZYİĞİT, Av. Mehmet ŞAHİN, Av. Muhammed Tayyip CAMBAZ imzalı konunun adli makamlarca ayrıntılı araştırılması gerektiğini belirtir müracaat dilekçesi Karaman Cumhuriyet Başsavcılığına sunulmuştur.

Avukatları tebrik ediyorum. Bu olay Karaman tarihinde ilk. Sonucunu merakla bekleyeceğim.

Bir Sitem: Bugün 14 Mart Tıp Bayramı. Doktorlarımızın bayramını kutluyorum. Karaman’da doktor sayısını bilmiyorum ama bin civarında olduğunu tahmin ediyorum. Tıp fakültemiz var, Eğitim ve Araştırma hastanemiz var, onlarca sağlık merkezimiz var. Profesörlerimiz, doçentlerimiz var. Su krizini duymadılar mı? Biri çıkıp “petrol hidrokarbonlu suyun sağlığımız üzerine etkilerini” veya “Kriz döneminde hangi önlemler alınmalı” diyerek, olayın bilimsel yanını gündeme getirmedi. Koruyucu hekimlik ne demek? Bu suskunluk da tarihe geçecektir.

Günün Haberi: Vali Mehmet Fatih Çiçekli,
Ermenek’in Yaylapazarı köyünde faaliyet gösteren bir su dolum tesisini ziyaret etmiş.